Lepiej zapobiegać : profilaktyka uzależnień – sprawozdanie z seminarium

22 października 2019 r. w Bibliotece Pedagogicznej im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu odbyło się seminarium zatytułowane Lepiej zapobiegać : profilaktyka uzależnień.

Celem seminarium było omówienie problemów związanych z uzależnieniami dzieci i młodzieży, m.in. poprzez zwrócenie uwagi na różne symptomy uzależnień, metody i formy pracy z uczniami uzależnionymi oraz prezentację programów profilaktycznych.

Ministerstwo Edukacji Narodowej, dostrzegając wagę problemu uzależnień wśród młodych ludzi i formułując podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa na rok szkolny 2019/2020, za pierwszy z nich uznało profilaktykę uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych.

Seminarium adresowane było do nauczycieli, nauczycieli bibliotekarzy, pedagogów i psychologów z województwa kujawsko-pomorskiego, a także innych zainteresowanych tymi coraz powszechniejszymi wśród młodych ludzi patologiami.

Na wstępie głos zabrała Aldona Zawałkiewicz – kierownik Wydziału Informacyjno-Bibliograficznego (odpowiedzialnego za przygotowanie seminarium). Powitała ona, w imieniu Dyrektor Doroty Komendzińskiej, przybyłych słuchaczy oraz prelegentki reprezentujące cztery instytucje.
Zwróciła także uwagę obecnych na wystawę towarzyszącą seminarium pt. „Zrozumieć FAS – o Płodowym Zespole Alkoholowym” przygotowaną przez studentów – członków Koła Naukowego Młodych Pedagogów Specjalnych UMK.

Jako pierwsza głos zabrała Joanna Roch – pedagog specjalny – reprezentująca Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnienia, Całodobowy Młodzieżowy Oddział Leczenia Uzależnień.

Wystąpienie nosiło tytuł Potrzeby, wartości, przyszłość – drogowskazy dla działań profilaktycznych w pracy z młodzieżą. Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach. Joanna Roch mówiła o podstawowych założeniach Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach (PSR) i różnych obszarach jego stosowania. Podkreśliła, że istotą tego podejścia nie jest geneza problemu, ale obecne życie klienta i jego plany na przyszłość. Przedstawiła amerykańskich prekursorów PSR. Omówiła czynniki decydujące o skuteczności tej metody terapii. Przedstawiła założenia filozofii centralnej PSR – „jeśli coś działa rób tego więcej”, „jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej”, „jeżeli coś się nie zepsuło – nie naprawiaj tego” . PSR koncentruje się pozytywach, bazuje na zasobach i mocnych stronach klienta. Prelegentka zwróciła uwagę na fakt, że zachowania ryzykowne mogą mieć związek z potrzebami młodzieży. Podała dziesięć bardzo różniących się definicji uzależnienia, sformułowanych z różnych perspektyw. Mówiła także o zagrożeniu związanym ze stygmatyzacją uzależnionych. Mówiła także o trzech typach profilaktyki – uniwersalnej, selektywnej i wskazującej. W pracy z zagrożoną uzależnieniami klasą polecała wzmacnianie pozytywnych wyjątków. Na koniec zaakcentowała, że skuteczność terapii w dużym stopniu (ok. 30%) zależy od relacji terapeuty z klientem. Skuteczny terapeuta powinien być autentyczny, umieć słuchać, darzyć klienta szacunkiem i zrozumieniem. Podkreśliła rolę nauczyciela – jego osobowości, autorytetu – nie do przecenienia w budowaniu pozytywnych postaw wśród młodych ludzi. Wskazała także na bariery działań profilaktycznych jakimi są: polaryzacja, etykietowanie, stateczna ocena i nadmierna pewność siebie terapeuty.

Wystąpienie drugie Współczesne trendy w używaniu narkotyków. Rozpoznawanie problemu narkotykowego przez rodziców na podstawie doświadczeń pracy Poradni Profilaktyczno-Społecznej Towarzystwa "Powrót z U" zaprezentowała Magda Pawlak – specjalista terapii uzależnień pracująca w Kujawsko-Pomorskim Towarzystwie Rodzin i Przyjaciół Dzieci Uzależnionych "Powrót z U".
Prelegentka mówiła o młodzieży i rodzicach trafiających do Poradni. Dla młodych ludzi charakterystyczne jest stwierdzenie, że kontrolują oni zażywanie narkotyków. Magda Pawlak podkreśliła wielką rolę rodziców w stawianiu granic w wychowaniu, przy równoczesnym utrzymywaniu partnerskich relacji, byciu wiarygodnym i stanowczym. Prelegentka w pracy profilaktycznej kładzie nacisk na pracę z rodzicami i uzmysłowieniu im potrzeby nakładania na dzieci obowiązków domowych. Magda Pawlak mówiła także o powodach używania narkotyków. Jedną z przyczyn jest ich duża dostępność, postawa rodziców często bagatelizujących problem, niedopuszczających do siebie wiedzy na temat zagrożenia, chcących za wszelką cenę wierzyć własnym dzieciom. Współczesny charakter narkomanii charakteryzuje się tym, że towarzyszy ona kulturze młodzieżowej, ciągle pojawiają się nowe rodzaje substancji uzależniających, ich używanie jest modne, młodzież ignoruje niebezpieczeństwa związane z używaniem narkotyków, trendy legalizacyjne „usprawiedliwiają” zażywających substancje uzależniające, a ceny narkotyków czynią je powszechnie dostępnymi. Prelegentka mówiła także o skali zjawiska, wieku inicjacji narkotykowej, zachowaniach dzieci, które powinny zaniepokoić rodziców i objawach fizjologicznych towarzyszących zażywaniu narkotyków.

Wystąpienie trzecie Konteksty wychowawcze w profilaktyce uzależnień. Prezentacja rekomendowanego Programu Wzmacniania Rodziny przedstawiła Marzena Tomaszewska-Gdak, realizator programów profilaktycznych z Kujawsko-Pomorskiego Towarzystwa Rodzin i Przyjaciół Dzieci Uzależnionych "Powrót z U".
Prelegentka przedstawiła założenia i sposób realizacji Programu Wzmacniania Rodziny. Jest on realizowany w Polsce od 2010 r. i skierowany do rodzin w których uzależnienie nie występuje. Jego uczestnikami mogą być rodzice wraz z dziećmi w wieku 10-14 lat. Celem Programu jest podniesienie kompetencji wychowawczych rodziców.
Marzena Tomaszewska-Gdak przedstawiła czynniki ryzyka, jakie mogą pojawiać się w rodzinach i właściwe im obszary, które należy wzmacniać zarówno u rodziców, jak też u dzieci. Sposób realizacji jednego cyklu programu to siedem cotygodniowych dwugodzinnych spotkań przeznaczonych dla maksymalnie dziesięciu rodzin. Tematem przewodnim spotkań jest miłość i stawianie granic w procesie wychowania. Kolejne spotkania w trakcie realizacji programu poświęcone są ustalaniu zasad obowiązujących w domu rodzinnym, promowaniu dobrego zachowania, wyciąganiu konsekwencji, budowaniu mostów i ochronie przed używaniem substancji psychoaktywnych. Ewaluacja programu polega na zebraniu opinii rodziców na temat jego przydatności.

Wystąpienie czwarte Uzależnienia od Internetu, telefonu i nowych mediów zaprezentowała dr Magdalena Cyrklaff-Gorczyca – psycholog zdrowia i mediów, trener biznesu, trener FRIS® – reprezentująca Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Na wstępie prelegentka zaprezentowała definicje uzależnień substancjonalnych i behawioralnych. Podkreśliła, że nowe technologie przejmują kontrolę nad człowiekiem, a uzależnienia behawioralne są równie groźne jak te związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych. Działa tutaj ten sam mechanizm – dostarczenia wzmocnienia pozytywnego.
Dr Magdalena Cyrklaff-Gorczyca zapoznała obecnych z podtypami uzależnienia od Internetu. Należą do nich erotomania internetowa, uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych (niekontrolowane korzystanie z chat-roomów, poczty elektronicznej, grup dyskusyjnych, mediów społecznościowych). Inne podtypy uzależnienia od Internetu to uzależnienie od sieci internetowej (np. gry sieciowe, hazard internetowy), przeciążenie informacyjne i uzależnienie od komputera.
Następnie prelegentka omówiła poszczególne etapy uzależnienia (etap odkrywania, eksperymentowania, nasilenia, wewnętrznego przymusu i stan beznadziei). Zwróciła uwagę, że uzależnienia związane z niekontrolowanym korzystaniem z nowych technologii przyczyniają się także do problemów zdrowia fizycznego (bóle kręgosłupa, zespół cieśni nadgarstka, problemy ze wzrokiem). Uzależnienie te niosą ze sobą także negatywne skutki społeczne (m.in. zaniedbywanie realnych kontaktów z najbliższymi). Dr Magdalena Cyrklaff-Gorczyca zwróciła także uwagę obecnych na psychologiczne skutki uzależnienia od Internetu (agresję, depresję, lęk społeczny, zanik wartości, zaburzenia osobowości i impulsywność).
Na zakończenie prelegentka omówiła uzależnienie od telefonu. Może objawiać się ono jako „zespół wyłączonego telefonu”, uzależnienie od SMSów, gier a nawet uzależnienie od nowych modeli telefonów.
Swoje wystąpienie dr Magdalena Cyrklaff-Gorczyca zakończyła apelem o edukowanie młodych ludzi pod kątem racjonalnego korzystania z najnowszych technologii.

Wystąpienie piąte Dopalacze – jakie niosą za sobą zagrożenia? zaprezentowała Beata Coghen, pracująca w Zespole ds. Profilaktyki i Komunikacji Społecznej Straży Miejskiej w Toruniu.
Prelegentka przedstawiła historię dopalaczy. Omówiła: łatwość dostępu (sklepy internetowe, niskie ceny), rodzaje dopalaczy, leki stosowane jako dopalacze zastępcze oraz objawy zażywania niektórych dopalaczy. Omówiła akty prawne nakładające sankcje na osoby zajmujące się produkcją i handlem dopalaczami. Beata Coghen zwróciła uwagę na łagodne kary grożące za posiadanie dopalaczy i powolne tempo wprowadzania kolejnych substancji uzależniających na listy substancji zabronionych.

Na zakończenie Dyrektor Dorota Komendzińska podziękowała wszystkim występującym za bezinteresownie poświęcony czas i przygotowanie interesujących, mających wymiar praktyczny, wystąpień.

Seminarium zostało poprzedzone opublikowanymi na stronie Biblioteki w kilkudniowych odstępach pięcioma plakatami przygotowanymi z wykorzystaniem aplikacji Canva, a prezentującymi literaturę i strony WWW dotyczące poszczególnych uzależnień.

W seminarium wzięło udział czterdziestu uczestników. W większości byli to pedagodzy i psycholodzy oraz nauczyciele i nauczyciele bibliotekarze. Dominowały osoby w wieku 46-60 lat. Uczestnicy ocenili seminarium wypełniając anonimową ankietę ewaluacyjną. Średnia ocena w skali pięciopunktowej wyniosła 4,67.

Oto wybrane opinie uczestników:

Bardzo dobra organizacja. Przemyślany dobór tematyki prezentacji, wysokie kompetencje prelegentów. Wiele informacji praktycznych.

Bardzo dobra organizacja, profesjonalizm prelegentów-praktyków.

Bardzo ciekawe tematy i najważniejsze, że wykłady prowadzone przez mądrych PRAKTYKÓW!

Seminarium podobało mi się. Osoby prowadzące kompetentne. Organizacja bardzo dobra,
bardzo ciekawe wystąpienia.
Bardzo ciekawy zakres informacji, przydatny w pracy z młodymi osobami, profesjonalna organizacja, miła atmosfera. Z zainteresowaniem będę śledzić inne Państwa propozycje.

Konferencja przygotowana w profesjonalny sposób. Dobrze przygotowana merytorycznie.
Bardzo konkretne tematy, przedstawione w ciekawy sposób.

Bardzo rzeczowa wiedza podana w syntetyczny, zwięzły i ciekawy sposób. Oczekiwałam praktyczniejszych wskazówek dotyczących sposobów prowadzenia działań profilaktycznych w szkole.

Bardzo ciekawy temat, bardzo ciekawy przebieg konferencji, dużo konkretnych i przydatnych w pracy z uczniem informacji.

Wszystko było super, jeden minus bardzo duszna sala.

Galeria zdjęć

Profilaktyka uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych - wybór literatury