Wzmacnianie zdrowia psychicznego i kompetencji społecznych dzieci i młodzieży - sprawozdanie z seminarium
Informacje wstępne
Seminarium Wzmacnianie zdrowia psychicznego i kompetencji społecznych dzieci i młodzieży odbyło się 16 listopada 2022 roku w formule online. Organizatorem wydarzenia była Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu. Wzięli w nim udział nauczyciele, bibliotekarze, studenci oraz osoby zainteresowane proponowaną tematyką.
Problematyka seminarium była odpowiedzią na jeden z podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa: Ochrona i wzmacnianie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Obecnie, w popandemicznej rzeczywistości, a także w obliczu wojny w Ukrainie, znaczenie zdrowia psychicznego jest szczególnie ważne. Podczas wydarzenia swoją wiedzą i doświadczeniem podzielili się ze słuchaczami następujący prelegenci: psycholog Mirosława Bochner z Regionalnego Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego Metis w Katowicach, prof. dr hab. Ditta Baczała z Instytutu Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i psycholog Anna Sucharska-Daraż z Kujawsko-Pomorskiego Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego im. Janusza Korczaka w Toruniu.
Uczestnicy seminarium w imieniu organizatorów zostali przywitani przez pana Marcina Żyndę, nauczyciela bibliotekarza Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu. Prowadzący zaprezentował prelegentów, podziękował im za przygotowanie wystąpień, przypomniał program seminarium oraz wyjaśnił kwestie techniczne związane z transmisją wydarzenia na platformie Microsoft Teams. Następnie oddał głos psycholog Mirosławie Bochner, która wygłosiła wykład pt. Odporność psychiczna dzieci i młodzieży.
Wystąpienie psycholog Mirosławy Bochner pt. Odporność psychiczna dzieci i młodzieży
Prelegentka na wstępie wystąpienia omówiła definicję odporności psychicznej, która jest przede wszystkim umiejętnością. Pomaga ona młodym ludziom radzić sobie ze stresem i wyzwaniami, które przed nimi stoją. Konsekwencjami niskiej odporności psychicznej wśród nastolatków są objawy fizjologiczne, takie jak ból brzucha, głowy, trudności w zasypianiu oraz dolegliwości psychosomatyczne. Obecnie psycholodzy obserwują wzrost liczby zaburzeń zdrowia psychicznego i fizycznego u młodych osób, które prowadzą do agresji, przemocy, zachowań antyspołecznych oraz nadużywania substancji psychoaktywnych.
Pani Mirosława Bochner przywołała badania przeprowadzone przez Health Behaviour in School-aged Children w 2020 roku, dotyczące zdrowia fizycznego, relacji społecznych i dobrego samopoczucia psychicznego uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat. Badanie zostało przeprowadzone w 45 krajach Ameryki Północnej i Europy. Wyniki wskazują, że polskie nastolatki mają najwyższy wskaźnik negatywnego postrzegania własnego ciała i uważają siebie za grubych lub trochę za grubych, co plasuje polskie dziewczęta na pierwszej pozycji w rankingu 45 krajów w każdej grupie wiekowej. Dane ujawniają, że samoocena zdrowia i zadowolenia z życia u polskich nastolatków pogarsza się wraz z wiekiem i ma to odzwierciedlenie także w niekorzystnym stylu życia. Natomiast odczuwanie wsparcia przez młodzież ze strony rodziny spada z wiekiem u obu płci w każdej grupie wiekowej. Podobnie sytuacja wygląda ze wsparciem odczuwanym przez dzieci i młodzież ze strony nauczycieli.
W kolejnej części wykładu prelegentka omówiła filary odporności i sposoby ich wzmacniania m.in. poprzez utrzymywanie dobrych relacji z członkami rodziny, przyjaciółmi i resztą środowiska, unikanie rozpatrywania kryzysów i stresujących sytuacji jako nieznośnych problemów, wzmacnianie realistycznych celów i gotowość do podjęcia zdecydowanych działań. Zwróciła uwagę także na istotność zapewnienia odpowiedniej ilości snu, podejmowanie aktywności ruchowej oraz stosowanie odpowiedniej diety. Zachęcała również do terapeutycznego pisania, które pomaga zrozumieć i uporządkować emocje. Podkreśliła, że bardzo ważne jest pokazywanie współczesnym młodym ludziom, że wszystko jest czasowe i trudności kiedyś się kończą. Natomiast ich zadaniem jest nadać sens trudnym wydarzeniom i przyjmować z akceptacją okoliczności życiowe, których nie mogą zmienić.
Na zakończenie pani Mirosława Bochner podkreśliła jak ważne jest w życiu przytulanie - 20 sekund przytulania z drugim człowiekiem powoduje zmniejszenie hormonu stresu i prowadzi do wydzielania oksytocyny hormonu zaufania, uczucia błogości i bezpieczeństwa. Zacytowała Virginię Satir, która powiedziała By przeżyć, trzeba nam czterech uścisków dziennie. By zachować zdrowie, trzeba ośmiu. By się rozwijać - dwunastu. Prelegentka poleciła uwadze uczestników film pt. Czy my się znamy, z którym mogli się zapoznać po seminarium.
Wystąpienie prof. dr hab. Ditty Baczały pt. Kompetencje społeczne a prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie
Kolejne wystąpienie pt. Kompetencje społeczne a prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie wygłosiła pani prof. dr hab. Ditta Baczała. Na wstępie przytoczyła definicję odporności psychicznej i omówiła sfery funkcjonowania człowieka. Wyjaśniła znaczenie różnych kompetencji społecznych m.in. obywatelskich, które dotyczą polityki, umożliwiają korzystanie z prawa wyborczego i korzystanie z prawa do nauki, a także kompetencji emocjonalnych, interpersonalnych, które pozwalają nawiązać i utrzymać relacje z drugim człowiekiem. Zwróciła uwagę, że inne kompetencje są nam potrzebne w świecie wirtualnym, a inne w świecie realnym.
W dalszej części wykładu prelegentka omówiła, co decyduje, że ktoś posiada kompetencje społeczne lub posiada je w ograniczonym stopniu. Jako warunki do rozwoju kompetencji społecznych wskazała na odpowiednio rozwinięte u człowieka inteligencje, takie jak: inteligencja płynna - zdolność do szybkiego myślenia, która służy do rozwiązywania problemów, inteligencja skrystalizowana - pozwala korzystać z doświadczenia, inteligencja społeczna - zdolność do kierowania ludźmi, rozumienia relacji ludzkich, inteligencja emocjonalna - rozpoznawanie emocji swoich i innych osób. Wśród czynników, które pozwalają na kształtowanie kompetencji społecznych znaczną rolę odgrywa temperament, osobowość i trening społeczny.
W dalszej części pani prof. dr hab. Ditta Baczała omówiła trening kompetencji społecznych z podziałem na trening nieformalny, który dokonuje się w drodze wychowania lub zmagania się z trudnymi sytuacjami oraz trening oficjalny realizowany za pomocą szkoleń dotyczących kształtowania kompetencji społecznych. Podkreśliła rolę rodziców w rozwoju kompetencji społecznych u dzieci - w związku z tym, że dzieci najchętniej uczą się przez naśladowanie zachowania rodziców, warto trening kompetencji społecznych zaczynać od siebie. Następnie prelegentka omówiła znaczenie kompetencji społecznych, które pomagają radzić sobie z sukcesem, ze stereotypami, z uprzedzeniami, z hejtem wirtualnym i realnym w klasie szkolnej, z przemocą w szkole, domu i w środowisku rówieśniczym. Kompetencje społeczne rozwijają w dziecku świadomość posiadania prawa do odmowy również wobec rodziców.
Na zakończenie pani prof. dr hab. Ditta Baczała wyjaśniła, że naukę kompetencji społecznych u nastolatków warto zacząć się od spisania kontraktu. W dokumencie każda ze stron zobowiązuje się przestrzegać określonych zasad. W przypadku złamania kontraktu należy przewidzieć i stosować konsekwencje dla obu stron. Nauczyciele natomiast mają możliwość trenować kompetencje społeczne uczniów na każdej lekcji.
Wystąpienie psycholog Anny Sucharskiej-Daraż pt. Zdalne nauczanie: metody i formy pracy, a także jego wpływ na kondycję psychiczną i fizyczną dzieci i młodzieży
Jako trzecia wystąpiła pani Anna Sucharska-Daraż z wykładem pt. Zdalne nauczanie: metody i formy pracy, a także jego wpływ na kondycję psychiczną i fizyczną dzieci i młodzieży. Prelegentka przygotowała analizę skutków pracy zdalnej na podstawie doświadczeń zebranych podczas swojej pracy w Kujawsko-Pomorskim Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. J. Korczaka w Toruniu. Na wstępie zaprezentowała grupy dzieci i młodzieży, z którymi ma kontakt w swojej codziennej pracy psychologa m.in. dzieci przedszkolne - wymagają socjalizacji i konieczna jest ich obecność w szkole, uczniowie z niepełnosprawnością w stopniu lekkim - realizowana jest z nimi podstawa programowa, socjalizacja i nauka przestrzegania reguł i zasad, uczniowie z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym - uczą się socjalizacji i nauki przestrzegania norm społecznych.
Następnie prelegentka wyjaśniła termin praca zdalna, wskazała na czynniki, które należy spełnić, by móc określić skuteczność nauki online. Są to m.in. metody dydaktyczne stosowane przez nauczyciela, liczba uczniów prowadzonych przez jednego nauczyciela, kompetencje informatyczne nauczyciela i ucznia, zakres dostępu do sprzętu i internetu, sposób oceniania, możliwość monitorowania zajęć. Przedstawiła również metody stosowane w nauczaniu zdalnym.
W dalszej części swojego wystąpienia pani Anna Sucharska-Daraż omówiła trudności i ograniczenia nauczania na odległość z perspektywy ucznia, który został z dnia na dzień wykluczony z relacji społecznych, została zakłócona rutyna szkolna, a część uczniów wycofała się z działań. Starszym uczniom odpowiadała nauka zdalna. Młodzież podzielona była na dwie grupy: introwertyczną i ekstrawertyczną. Ekstrawertykom trudno było bez kontaktu z rówieśnikami, a uczniowie introwertyczni przyznawali, że zdecydowanie wolą formę zdalną nauki, a efektywność ich pracy była większa, natomiast pogłębiły się trudności w relacjach społecznych. Rodzice oceniając edukację online wskazywali na trudności spowodowane pomieszaniem się ról rodzica i terapeuty. Z kolei nauczyciele musieli wykazać się dużą elastycznością w stosunku do zmieniających się warunków nauczania.
Następnie prelegentka omówiła zalety nauczania zdalnego oraz przedstawiła wyniki badań pt. Co pozostało po pandemii przeprowadzonych przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, 2020. Badanie zostało zrealizowane we wrześniu 2020 r. na próbie 500 respondentów w wieku 13-17 lat. Pytania dotyczyły doświadczeń z okresu od połowy marca do końca czerwca, kiedy to w szkołach po raz pierwszy została wprowadzona edukacja zdalna. Dodatkowo przez kilka tygodni obowiązywał zakaz wychodzenia z domu bez opieki dorosłych. Połowa badanych była w pierwszym okresie pandemii zadowolona ze swojego życia. Respondenci byli w tym czasie głównie zadowoleni z braku konieczności chodzenia do szkoły, większej ilości czasu przeznaczanego na odpoczynek oraz braku stresu szkolnego. Aż 63% uczniów było niezadowolonych z powodu braku możliwości spotkania z kolegami i koleżankami. Prawie co trzeci respondent uznał, że w badanym okresie jego samopoczucie pogorszyło się, co piąty stwierdził, że poprawiło się, a prawie połowa badanych nie zauważyła w tym czasie zmiany.
Na zakończenie pani Anna Sucharska-Daraż omówiła również badania przeprowadzone przez firmę Profi Competence Europe oraz Uniwersytet Szczeciński, których celem była analiza stanu emocjonalnego szczecińskiego środowiska szkolnego ponad rok po pandemii. Uczniowie w badaniu wskazywali na problemy, takie jak niepokój, poczucie bezradności i obniżony nastrój. Przebadani nauczyciele wskazywali na brak bezpośredniego kontaktu z uczniami podczas nauki online, a co za tym idzie problem z realną oceną wiedzy i umiejętności podopiecznych. Na potrzeby badania skonstruowano specjalne narzędzie opierające się na modelu Komfort - Napięcie - Panika, czyli na modelu trzech "stref" stanów emocjonalnych, w których człowiek może się znajdować. Uczniowie wskazywali na funkcjonowanie na granicy między komfortem a napięciem. Natomiast nauczyciele funkcjonowali na granicy napięcia i paniki.
Zakończenie seminarium
Na zakończenie konferencji pan Marcin Żynda podziękował prelegentom za ich ciekawe wystąpienia, a uczestnikom seminarium za liczny udział i pozytywne opinie przekazywane na czacie w trakcie wystąpień.
