Sprawozdanie z seminarium online "Depresja dzieci i młodzieży: profilaktyka, diagnoza, wsparcie nauczycieli i rodzin"

 

Informacje wstępne  

W dniu 15 listopada 2023 roku odbyło się seminarium w formule online zatytułowane Depresja dzieci i młodzieży: profilaktyka, diagnoza, wsparcie nauczycieli i rodzin. Organizatorem wydarzenia była Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu. Wzięli w nim udział nauczyciele, bibliotekarze, psycholodzy i pedagodzy oraz osoby zainteresowane proponowaną tematyką.

Depresja to grupa zaburzeń psychicznych, dotykająca współcześnie coraz liczniejszego grona osób w różnym wieku. Odpowiedzią na tę niepokojącą tendencję powinny być działania, podejmowane m.in. przez środowisko rodzinne i oświatowe. Wzrost świadomości społecznej, wzmocnienie profilaktyki, trafne diagnozowanie i skuteczne wsparcie to tylko niektóre zadania do realizacji. Problematyka seminarium była również odpowiedzią na jeden z podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa: Podnoszenie jakości wsparcia dla dzieci, uczniów i rodzin udzielanego w systemie oświaty (...). Podczas wydarzenia swoją wiedzą i doświadczeniem podzieliły się ze słuchaczami następujące prelegentki: psycholog Mirosława Bochner z Regionalnego Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego “Metis” w Katowicach, doktor Katarzyna Wojciechowska, specjalista psychiatrii dzieci i młodzieży w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Toruniu oraz Magdalena Masłowska, toruńska pedagog, suicydolog i terapeuta pedagogiczny.

Wystąpienie psycholog Mirosławy Bochner pt.: Symptomy depresji u dzieci i młodzieży - sposoby rozpoznawania i wsparcia  

Uczestnicy seminarium w imieniu organizatorów zostali przywitani przez Marcina Żyndę, nauczyciela bibliotekarza Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu. Prowadzący zaprezentował prelegentki, podziękował im za przygotowanie wystąpień, przypomniał program seminarium oraz wyjaśnił kwestie techniczne związane z transmisją wydarzenia na platformie Microsoft Teams. Następnie oddał głos psycholog Mirosławie Bochner, która wygłosiła wykład pt. Symptomy depresji u dzieci i młodzieży - sposoby rozpoznawania i wsparcia. Prelegentka porównała depresję do układanki z puzzli, gdzie każdy element jest symptomem choroby, m.in. charakterystyczny sposób myślenia - Nie chce mi się, Nie dam rady; poczucie pustki i brak uczuć; brak sensu życia i spadek energii. Wskazała interesujące filmy, których tematyka dotyczy depresji występującej u osób młodych: Wszystkie jasne miejsca, Charlie, Całkiem zabawna historia oraz film animowany dla dzieci W głowie się nie mieści.  

W dalszej części swojego wystąpienia Mirosława Bochner zwróciła uwagę, że coraz więcej młodych osób choruje na depresję i coraz więcej młodszych osób ma zaburzenia depresyjne. Omówiła również podstawowe objawy depresji, która u dzieci i młodzieży może objawiać się drażliwością, utratą odczuwania zadowolenia z aktywności, które zwykle sprawiały przyjemność (anhedonia) i wzmożoną męczliwością. Dodatkowo może wystąpić poczucie bezwartościowości, nieuzasadnione wyolbrzymianie poczucia winy, obniżona zdolność koncentracji, zmiana aktywności psychoruchowej, zaburzenia snu, nawracające myśli o samobójstwie lub śmierci. Część osób cierpi na zaburzenia łaknienia, które powodują zajadanie depresji lub niejedzenie.  

Zachorowalność na depresję może być:

• uwarunkowana genetycznie, np. częściej chorują dzieci, w których rodzinach pojawiała się depresja, przyczyną może być również nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników, zaburzenia regulacji hormonalnej w organizmie;  
• związana z czynnikami psychogennymi, takimi jak: indywidualna konstrukcja psychiczna, depresyjne schematy myślenia, słabe umiejętności społeczne;  
• uwarunkowana środowiskowo, m.in. trudna sytuacja rodzinna, nadużycia seksualne, zła sytuacja materialna, doświadczanie przemocy lub odrzucenia przez grupę rówieśniczą.  

Na zakończenie prelegentka zaprezentowała film pt. Mój czarny pies depresja i podkreśliła istotność rozwijania w sobie umiejętności rozpoznawania swoich emocji, poprzez uważne słuchanie sygnałów płynących z organizmu i rozumienie ich w kontekście życia w celu dokonywania zmian.  

Wystąpienie Katarzyny Wojciechowskiej pt.: Wsparcie dzieci i młodzieży w kryzysach psychicznych: zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży

Kolejne wystąpienie pt. Wsparcie dzieci i młodzieży w kryzysach psychicznych: zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży, zaprezentowała Katarzyna Wojciechowska, lekarz, specjalista psychiatrii dzieci i młodzieży, seksuolog i terapeuta behawioralno-poznawczy. Zwróciła uwagę, że współcześnie u młodzieży obserwuje się znaczne trudności w nazywaniu i dostrzeganiu u siebie emocji. Jest to spowodowane głównie tym, że od najmłodszych lat uczymy dzieci, iż nie wolno okazywać przykrych emocji, takich jak smutek i złość. Następnie prelegentka omówiła sytuację zdrowia psychicznego dzieci w Polsce oraz profilaktykę i brak dostępności do specjalistycznych usług z tego zakresu (brakuje psychologów pracujących z dziećmi i młodzieżą, pielęgniarek psychiatrycznych i psychologów klinicznych). Zaprezentowała statystyki dotyczące liczby dzieci i młodzieży w wieku 7-12 lat oraz 13-19, które podjęły próby samobójcze. Z raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika, że w Polsce 630 tysięcy dzieci wymaga specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Zauważyła również, że liczba dzieci i młodzieży, które przejawiają różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe, m.in. depresyjne i lękowe, wzrosła o ok. 50% po pandemii.

W dalszej części wystąpienia Katarzyna Wojciechowska omówiła rolę nauczyciela w życiu ucznia. Relację tę należy budować w oparciu o wzajemny szacunek, zaufanie, życzliwość, akceptację i zrozumienie lęku. Nauczyciel powinien wykazywać gotowość do wysłuchania i wsparcia, okazywać uczniowi życzliwe zainteresowanie i aktywne bycie obok. Powinien wiedzieć, jakie są najczęstsze problemy natury psychicznej i emocjonalnej związane z okresem dojrzewania m.in. kłopoty z samooceną, wahania nastroju, poczucie braku prywatności (wszystko, co przeżywa współczesna młodzież dzieje się publicznie w mediach społecznościowych) czy zmagania z nieustanną presją. Warto zwrócić uwagę na sygnały ostrzegawcze w zachowaniu młodzieży, takie jak: intensywne przeżywanie emocji, trudności w skupieniu uwagi podczas zajęć, przy jednoczesnej negatywnej reakcji na bodźce, zachowania znacząco utrudniające funkcjonowanie edukacyjne i społeczne, zaniedbywanie higieny, nagły spadek masy ciała lub szybkie przybieranie na wadze.  

Kolejnym poważnym problemem wśród młodzieży i dzieci jest kwestia samookaleczania. Zachowania te wiążą się z regulowaniem emocji, są ucieczką od trudnych i niepożądanych uczuć oraz mają służyć rozładowaniu napięcia. Niepokojącymi sygnałami są blizny, skaleczenia, ubrania z długimi rękawami noszone nieadekwatnie do pogody, noszenie przy sobie ostrych narzędzi, spędzanie długiego czasu w miejscach odosobnionych np. toalecie.

Na zakończenie prelegentka omówiła jeden z najpoważniejszych objawów zaburzeń nastroju, jakim są myśli samobójcze. Niepokojącymi sygnałami w tym wypadku są m.in.: utrzymujące się objawy depresji, ale też następujący po nich zryw energii, nagłe przejścia z negatywnych emocji do stanu zadowolenia, rozdawanie kolegom swoich ulubionych przedmiotów, wycofanie się z kontaktów z przyjaciółmi, utrata zainteresowań rzeczami i sprawami, o które do tej pory nastolatek się troszczył, rozmowy o samobójstwie i jego planowaniu. Prelegentka podkreśliła, że najważniejsze dla dorosłych, nauczycieli i rodziców, w tych wszystkich trudnych sytuacjach i okolicznościach, jest zachowanie spokoju, zadbanie o siebie i niebranie złości i agresji naszych podopiecznych do siebie.

Wystąpienie Magdaleny Masłowskiej pt. Uczeń z depresją w szkole

Trzecie wystąpienie pt. Uczeń z depresją w szkole zaprezentowała Magdalena Masłowska, pedagog, suicydolog i terapeuta pedagogiczny. Na wstępie przypomniała, że w polskim systemie oświaty każdy uczeń realizujący obowiązek szkolny w publicznej i niepublicznej szkole ma prawo do uzyskania pomocy i wsparcia wtedy, gdy ma trudności w sprostaniu wymaganiom edukacyjnym. Dotyczy to uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Na podstawie opinii lub orzeczenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej są oni objęci stosowną pomocą. Szkoła ma obowiązek zapewnić uczniowi dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej.  

W dalszej części wystąpienia prelegentka omówiła depresję jako chorobę przewlekłą, nawracającą, której główne objawy dotyczą nastroju. Charakteryzuje się ona m.in. anhedonią, abulią (znacząco obniżoną motywacją), natomiast uczeń z depresją staje się uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Warto, żeby każda osoba pracującą z młodzieżą wiedziała, jak należy reagować, gdy uczeń ma depresję, m.in. postarać się zrozumieć objawy depresji i sposób funkcjonowania w tej chorobie, dostosować wymagania do możliwości ucznia, unikać krytyki, zadbać o dobrą relację. W rozmowie z chorym uczniem warto stosować wypowiedzi, takie jak: jestem przy tobie, rozumiem, że może być ci ciężko, twoje problemy są dla mnie ważne, nie wiem, co przeżywasz, ale bardzo chcę to zrozumieć. Natomiast należy unikać wypowiedzi typu: weź się w garść, odkąd pamiętam masz depresję, ogarnij się wreszcie, idź pobiegaj, uszy do góry. Po zauważeniu niepokojących sygnałów u ucznia należy poinformować opiekunów dziecka (jest to konieczne, gdy mamy do czynienia z osobą niepełnoletnią, ale wskazane również w wypadku osób pełnoletnich), skierować do specjalisty i pomóc w powrocie do normalnego funkcjonowania w klasie.  

W dalszej części wystąpienia prelegentka poleciła wartościową literaturę m.in.: Depresja to choroba, a nie gorszy dzień: poradnik dla nauczycieli i rodziców Lech Kalita, Maciej Dębski, Pomocnik dla rodziców i opiekunów nastolatków, Nastoletnia depresja: poradnik dla rodziców Anna Gawkowska, Nastoletnia depresja: poradnik metodyczny ze scenariuszami zajęć dla nauczycieli szkół ponadpodstawowych oraz klas 7-8 szkół podstawowych, Depresja i samobójstwa dzieci i młodzieży: żyć nie umierać: poradnik dla rodziców i nauczycieli Joanna Chatizow, Depresja nastolatków: jak ją rozpoznać, zrozumieć i pokonać Artur Kołakowski, Klaudia Siwek, Konrad Ambroziak, Nastolatek a depresja: praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży Artur Kołakowski, Klaudia Siwek, Konrad Ambroziak, Depresja: jak pomóc sobie i bliskim Dorota Gromnicka, One są wśród nas. Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów Monika Turno, Scenariusz lekcji: kryzys emocjonalny, Czarne fale: jak radzić sobie z depresją: poradnik dla młodzieży scenariusz Katarzyna Szaulińska, rysunki Daniel Chmielewski.

Zakończenie

Na zakończenie wydarzenia Marcin Żynda podziękował prelegentkom za ich ciekawe wystąpienia, a uczestnikom seminarium za liczny udział i pozytywne opinie przekazywane na czacie w trakcie spotkania. Prowadzący zaprezentował wybrane publikacje na temat depresji dzieci i młodzieży, dostępne w Bibliotece Pedagogicznej w Toruniu. 

 

Materiały pokonferencyjne opracowane przez Magdalenę Masłowską - pedagoga, suicydologa i terapeutę pedagogicznego (PDF 157 KB)

Depresja dzieci i młodzieży - wykazy literatury i materiałów dostępnych online (PDF KB)