Sprawozdanie z konferencji "Zadbaj o swoich uczniów w cyfrowym świecie: higiena cyfrowa, profilaktyka e-uzależnień wśród dzieci i młodzieży oraz bezpieczeństwo w sieci"

 

Informacje wstępne

12 marca 2024 r. odbyła się konferencja online pt.: Zadbaj o swoich uczniów w cyfrowym świecie: higiena cyfrowa, profilaktyka e-uzależnień wśród dzieci i młodzieży oraz bezpieczeństwo w sieci. Celem wydarzenia było uświadomienie uczestnikom, w jaki sposób mogą ograniczyć negatywny wpływ nowych technologii na życie oraz jakie działania mogą podjąć, aby świadomie z nich korzystać. Temat wydarzenia odpowiadał jednemu z priorytetów Kujawsko-Pomorskiego Kuratora Oświaty: Kształtowanie nowych umiejętności w zakresie higieny cyfrowej, profilaktyki e-uzależnień wśród dzieci i młodzieży oraz bezpieczeństwa w sieci.  

Wydarzenie zostało objęte Honorowym Patronatem Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego i Kujawsko-Pomorskiego Kuratora Oświaty. Organizatorami konferencji była Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu i Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli w Toruniu. W konferencji udział wzięło ponad 370 uczestników, wśród nich nauczyciele, bibliotekarze, studenci oraz osoby zainteresowane proponowaną tematyką.  

Podczas wydarzenia swoją wiedzą i doświadczeniem podzielili się ze słuchaczami: dr Jolanta Celebucka, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna i kierownik Wojewódzkiej Poradni Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Toruniu, Grażyna Szabłowicz-Zawadzka, konsultantka ds. edukacji informatycznej w Kujawsko-Pomorskim Centrum Edukacji Nauczycieli w Toruniu, Agnieszka Przybyszewska, konsultantka ds. wspomagania szkół i placówek oraz promocji zdrowia w Kujawsko-Pomorskim Centrum Edukacji Nauczycieli w Toruniu oraz asp. szt. Marcin Matysek, funkcjonariusz Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości - Wydział w Bydgoszczy.

Przebieg konferencji  

Uczestnicy konferencji w imieniu organizatorów zostali przywitani przez mgr. Marcina Żyndę, nauczyciela bibliotekarza Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu. Prowadzący zaprezentował prelegentów, podziękował im za przygotowanie wystąpień, przypomniał program wydarzenia oraz wyjaśnił kwestie techniczne związane z transmisją konferencji na platformie Microsoft Teams. Następnie oddał głos dr Jolancie Celebuckiej, która wygłosiła wykład Dyskusje kliniczne wokół problemów związanych z nadużywaniem technologii cyfrowych przez młodzież.

Wystąpienie dr Jolanty Celebuckiej – Dyskusje kliniczne wokół problemów związanych z nadużywaniem technologii cyfrowych przez młodzież

Na początku swojego wykładu prelegentka przedstawiła dane statystyczne dotyczące uzależnień behawioralnych, wśród których wymieniła m.in. pracoholizm, zakupoholizm, siecioholizm. Następnie omówiła wyniki badań raportu „Młodzież 3.0” (2020), z którego wynika, że co trzeci nastolatek ma objawy problemowego użytkowania internetu, ponadto zaobserwowano wzrost zaangażowania młodzieży w pornografię, a co szósty nastolatek korzysta z internetu w nocy, kosztem snu.

W dalszej części wystąpienia dr Jolanta Celebucka zaprezentowała rodzaje uzależnień behawioralnych zgodnie z klasyfikacją DSM-5, wśród których wymieniła m.in. zaburzenie grania w gry hazardowe, komputerowe i online. Omówiła kryteria diagnostyczne tych uzależnień m.in.: zaabsorbowanie lub obsesja, objawy odstawienne, kontynuowanie grania mimo świadomości negatywnych konsekwencji, okłamywanie, regulacja nastroju. Prelegentka zaprezentowała również pozytywne i negatywne możliwości, które niosą ze sobą nowe technologie. Wśród pozytywnych wymieniła: możliwość nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, samokształcenie, dostęp do bibliotek online. Do negatywnych zaliczyła: nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych, które powoduje skutki fizjologiczne, takie jak problemy ze wzrokiem, bóle głowy, nadgarstka, ramion, zmiany w kręgosłupie, zespół przewlekłego zmęczenia.  Natomiast do negatywnych skutków psychicznych i społecznych zaliczyła zaburzenia koncentracji uwagi, niską samoocenę, depresję, zaniedbywanie obowiązków i zainteresowań.   

W dalszej części wystąpienia dr Jolanta Celebucka omówiła profilaktykę e-uzależnień. Do działań zapobiegających uzależnieniom zaliczyła: rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i emocjami, właściwe zarządzanie czasem, rozwijanie kompetencji społecznych i zwiększanie samokontroli. Ważną rolę w profilaktyce odgrywają również rodzice i wspólne spędzanie czasu z dzieckiem. Ważne jest monitorowanie używania internetu przez dziecko, zrozumienie potrzeb dziecka związanych z internetem i poszerzenie wiedzy na temat tego, co dziecko robi w sieci.  

Na zakończenie prelegentka zwróciła uwagę na lootboxy, które są stosunkowo nowym elementem gier komputerowych. Są to wirtualne skrzynki, które można kupić za realne pieniądze, a w nich znajdują się losowo wybrane wirtualne przedmioty, które ułatwiają graczowi przejście do kolejnych poziomów gry. Mechanizm działania lootboxów sprawia, że gra staje się bardziej angażująca i uzależniająca.  

Wystąpienie Grażyny Szabłowicz-Zawadzkiej – Higiena cyfrowa a cyfrowa rzeczywistość

Prelegentka rozpoczęła wykład od omówienia zagadnienia higieny cyfrowej, na którą składają się zachowania chroniące zdrowie, bezpośrednio związane z używaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Wśród obszarów higieny cyfrowej wymieniła m.in. stawianie granic, kontrolę używania internetu i urządzeń ekranowych, bezpieczne korzystanie z sieci oraz inne zalecane zachowania prozdrowotne, takie jak dbanie o prawidłową pozycję ciała i codzienną aktywność fizyczną.  

Następnie Grażyna Szabłowicz-Zawadzka wyjaśniła, czym jest wizerunek online i zjawisko fomo. Wizerunek online to prawo przysługujące każdemu człowiekowi do ochrony swoich osobistych informacji oraz umiejętność takiego zachowania, które pomaga nam chronić swoje dane oraz dane innych osób. Natomiast zjawisko fomo to lęk przed odłączeniem, obawa przed niewykorzystaniem wszystkich dostępnych możliwości technologicznych. Kolejnym omówionymi zagadnieniami były nomofobia i phubbing. Nomofobia objawia się lękiem przed utratą telefonu komórkowego i odczuwaniem silnego lęku w momencie, gdy nie ma się dostępu do telefonu lub sieci komórkowej. Natomiast phubbing jest to telefoniczne ignorowanie, czyli celowe przerwanie np. rozmowy w celu użycia smartfona.  

W dalszej części swojego wystąpienia prelegentka skupiła się na zjawisku tzw. autyzmu wirtualnego, który nie jest chorobą, a zaburzeniem zachowania. Zaburzenie to jest rezultatem „przedawkowania” przez dzieci ekranów, interaktywnych zabawek, aplikacji i objawia się zanikiem umiejętności interpersonalnych. Rozwija się ono u dzieci, które spędzają cztery lub więcej godzin dziennie, wpatrując się w jakiś ekran: telewizor, komputer, tablet lub telefon. Urządzenia przykuwają uwagę dziecka, ale nie prowadzą do zdrowego rozwoju mózgu, zmienia się także niekorzystnie osobowość dzieci, które budują własny świat, w którym się zamykają. Na zakończenie prelegentka zaproponowała interesujące filmy i linki do stron WWW z materiałami dotyczącymi zagadnień poruszanych podczas wykładu.  

Wystąpienie Agnieszki Przybyszewskiej – Co dorosły powinien wiedzieć o korzystaniu z cyfrowych urządzeń przez dzieci

Na początku swojego wystąpienia prelegentka zwróciła uwagę, jak ważną rolę w życiu dzieci odgrywają rodzice i ich zachowania. W związku z tym, że dzieci uczą się przez naśladowanie warto przyjrzeć się swoim przyzwyczajeniom, szczególnie w obszarze korzystania z nowych technologii. Agnieszka Przybyszewska zauważyła, że jako rodzice możemy znacznie niwelować zagrożenia związane z korzystaniem przez dzieci z urządzeń ekranowych np. poprzez ustalenie zasad dotyczących korzystania z sieci, zastosowanie programów kontroli rodzicielskiej, ale także poprzez rozmowy o dobrych i złych stronach internetu. Warto też zadbać o aktywności dziecka poza internetem w gronie rodziny i rówieśników.  

W dalszej części wystąpienia prelegentka szeroko omówiła rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia dla poszczególnych grup wiekowych dzieci. Zalecenia dotyczyły optymalnej liczby godzin snu i aktywności fizycznej w ciągu doby, wieku, w którym można wprowadzić do życia dziecka urządzenia ekranowe i media społecznościowe.

Na zakończenie prelekcji Agnieszka Przybyszewska omówiła pozytywne i negatywne aspekty grania w gry. Do pozytywnych stron zaliczyła pobudzanie wyobraźni, kształcenie kompetencji sprawnego wykorzystania komputera, nabywanie umiejętności społecznych, rozwijanie kompetencji edukacyjnych. Wśród negatywnych skutków wymieniła brak higieny osobistej, negatywny wpływ na relacje rodzinne, nieumiejętność rozgraniczenia życia realnego od wirtualnego, wzrost poziomu agresji.  

Wystąpienie asp. szt. Marcina Matyska - Cyberbezpieczeństwo

Na wstępie swojego wykładu prelegent omówił zjawisko cyfrowego szantażu, które może polegać na podszywaniu się pod organ ścigania i rozpoczyna się od e-maila z informacją o rzekomym włamaniu na skrzynkę pocztową, kradzieży danych.  Celem jest rzeczywiste przejęcie konta i danych.  

W dalszej części wystąpienia asp. szt. Marcin Matysek omówił zjawisko phishingu, które jest atakiem socjotechnicznym, polegającym na wyłudzaniu w wirtualnym świecie wrażliwych danych albo zdobyciu dostępu do komputera oraz zainfekowaniu urządzeń w celu wyłudzenia pieniędzy. Realizowany jest on przez e-maile, SMS-y, połączenia telefoniczne i podszywanie się pod bank. Obecnie popularną metodą phishingu jest metoda Browser in The Browser – polega ona na tym, że w przeglądarce wyświetla się pozornie nowe okno z fałszywym panelem do logowania. Okno wyświetla się w ramach właśnie odwiedzanej strony i łatwo je przeoczyć, bo zawsze jest niemal identyczne jak prawdziwe. Wpisujemy do fałszywego panelu dane do logowania i pozyskują je przestępcy.  

Prelegent zaprezentował sposoby zabezpieczenia komputera i telefonu i wskazał, co należy robić, żeby ochronić swój komputer i konta w internecie. Wśród zaleceń wymienił m.in. pobieranie aktualizacji, zainstalowanie licencjonowanego płatnego programu antywirusowego, stosowanie menagera haseł, tworzenie silnych haseł, używanie klucza bezpieczeństwa YubiKey oraz odpowiedzialne zachowanie w sieci – zachowanie ostrożności podczas klikania w nieznane linki, załączniki i zgody.

Na zakończenie prelegent zaprezentował, w jaki sposób należy tworzyć silne hasło. Wskazał również, że najlepszym rozwiązaniem jest dwuskładnikowe uwierzytelnienie – nie zawsze można je włączyć, ale jeśli serwis daje taką możliwość, należy koniecznie to zrobić. Podczas prób włamania na nasze konto haker potrzebuje nie tylko naszego konta, ale również telefonu.   

Zakończenie wydarzenia  

Na zakończenie konferencji mgr Marcin Żynda podziękował prelegentom za ich niezwykle inspirujące wystąpienia, a uczestnikom wydarzenia za liczny udział i pozytywne opinie przekazywane na czacie w trakcie wystąpień.