Sprawozdanie z seminarium ekologicznego online „Ziemia – nasz wspólny dom” i warsztatów ekologicznych online „Od zachwytu przyrodą do postaw proekologicznych”

Seminarium ekologiczne online Ziemia – nasz wspólny dom odbyło się 11 lutego 2022 roku. Organizatorem wydarzenia była Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu. Wzięli w niej udział nauczyciele, bibliotekarze, studenci oraz osoby zainteresowane proponowaną tematyką.

Problematyka seminarium była odpowiedzią na jeden z podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa: Wzmocnienie edukacji ekologicznej w szkołach. Rozwijanie postawy odpowiedzialności za środowisko naturalne. Celem seminarium było zwiększenie świadomości ekologicznej uczestników w dziedzinach: klimat, środowisko i przyroda oraz zachęcenie do podjęcia aktywnych działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Podczas wydarzenia swoją wiedzą i doświadczeniem podzielili się ze słuchaczami naukowcy z UMK w Toruniu: prof. dr hab. Rajmund Przybylak z Katedry Meteorologii i Klimatologii, prof. UMK Janusz Żbikowski z Katedry Ekologii i Biogeografii oraz p. Mateusz Cieślakiewicz, kierownik Biura Lasów Komunalnych Urzędu Miejskiego w Grudziądzu, leśniczy Lasów Komunalnych Miasta Grudziądza i p. Kamil Bilecki z Biura Lasów Komunalnych Miasta Grudziądza, Centrum Edukacji Ekologicznej w Grudziądzu.

Uczestnicy seminarium w imieniu organizatorów zostali przywitani przez p. Marcina Żyndę, nauczyciela bibliotekarza Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu. Prowadzący zaprezentował prelegentów, podziękował im za przygotowanie wystąpień, przypomniał program seminarium oraz wyjaśnił kwestie techniczne związane z transmisją wydarzenia na platformie Teams. Następnie oddał głos prof. Rajmundowi Przybylakowi, który wygłosił wykład Współczesne i przyszłe zmiany klimatu globalnego.

Prelegent podkreślił, że wykład jest podsumowaniem stanu wiedzy na temat współczesnych zmian klimatu. Zaprezentował i omówił wykresy zmian temperatury i opadów atmosferycznych w historii życia Ziemi. Zaznaczył, że zmiany klimatyczne zachodziły zawsze, ale obecnie m.in. działalność człowieka przyczynia się do szybszego ocieplania klimatu. Posiadane scenariusze zmian klimatu są liczone modelami numerycznymi i te najbardziej realistyczne przewidują do końca tego wieku wzrost średniej temperatury o 2-3 stopnie Celsjusza. Znacznie bardziej ocieplają się kontynenty niż oceany oraz wysokie szerokości geograficzne, szczególnie Arktyka, gdzie prawie o połowę ubyło lodów morskich. Na Antarktydzie jest potężny lądolód i on reaguje powoli. Badacze przewidują, że w przypadku Arktyki, do końca wieku temperatura może wzrosnąć o 5-6 stopni Celsjusza, jeżeli tempo obserwowanych zmian się utrzyma. Ze zmianami klimatu wiąże się wzrost częstotliwości występowania zjawisk ekstremalnych. Takich jak m.in. silne wiatry, fale upałów, susze, powodzie. Dni upalnych nam przybywa, zaś opady – z formalnego punktu widzenia, kiedy bierze się pod uwagę ich sumę, nie zmieniają się znacząco. Prelegent podkreślił też, że klimat stał się wilgotniejszy. Przyczynami zmian klimatycznych są: promieniowanie słoneczne, aktywność wulkaniczna, cyrkulacja atmosferyczna, koncentracja CO2, CH4, N2O i aerozolów siarczanowych w ostatnim tysiącleciu. Za głównego sprawcę zmian klimatu uznaje się czynnik antropogeniczny, czyli głównie efekt cieplarniany. Jeżeli emisja dwutlenku węgla nadal będzie wzrastała, wtedy te wszystkie scenariusze dotyczące wzrostu temperatury czy liczby zjawisk ekstremalnych najprawdopodobniej się spełnią. Z powodu wzrostu temperatur wzrasta również parowanie, opady coraz częściej pojawiają się w krótkich, ale gwałtownych epizodach, a to sprzyja występowaniu suszy. Na zakończenie wykładu prof. Rajmund Przybylak podkreślił, że w wyniku ocieplenia do końca XXI wieku może wzrosnąć poziom mórz od 0,5 m do 1 m, w Arktyce mogą roztopić się lody, mniej będzie dni mroźnych, wydłuży się sezon wegetacyjny, wzrośnie częstotliwość występowania złożonych zjawisk ekstremalnych.

Kolejne wystąpienie pod tytułem Komu potrzebna jest wiedza ekologiczna wygłosił profesor Janusz Żbikowski. Prelegent na wstępie zaznaczył, że wiedza ekologiczna potrzebna jest każdemu z nas, ponieważ wszyscy mamy wpływ na to, jaka jest jakość środowiska, w którym żyjemy. Następnie podał definicję ekologii i wyjaśnił, czym się ona zajmuje. Ekologia jako nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody zajmuje się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami. Podstawową jednostką, która budzi zainteresowanie ekologii, jest populacja, która jest określoną grupą osobników tego samego gatunku, które zamieszkują ten sam obszar, krzyżują się ze sobą i oddziałują na siebie na inne sposoby. Różne populacje żyjące na tym samym terenie tworzą biocenozę. Środowiskiem życia danej biocenozy jest zaś biotop. Połączenie biotopu wraz z biocenozą nazywane jest ekosystemem, zaś suma wszystkich ziemskich ekosystemów tworzy biosferę. Profesor Janusz Żbikowski zwrócił też uwagę na nowe znaczenie ekologii, jako określenie czegoś naturalnego, przyjaznego środowisku. Jako przykłady wymienił m.in. ekologiczny proszek, który mniej szkodzi środowisku, ekologiczny papier, zrobiony z makulatury, czy ekologiczną biżuterię, wykonaną z naturalnych surowców. W dalszej części wystąpienia odniósł się do tematu dewastacji terenów zielonych oraz podkreślił ich rolę w życiu człowieka. Tereny zielone oprócz walorów estetycznych wpływają też na samopoczucie i zdrowie człowieka, pomagają zwalczać choroby cywilizacyjne, produkują tlen, pochłaniają dwutlenek węgla, gromadzą wodę. Dewastacja terenów zielonych i ograniczanie ich powierzchni powodują m.in. pogorszenie warunków życia czy wzrost stężenia dwutlenku węgla. Następnie prelegent podkreślił rolę utrzymania heterogenności środowiska. Różnorodność biologiczna zapewnia stabilność ekosystemu, tymczasem rocznie z powierzchni Ziemi znika od 2000 do 3000 różnych gatunków roślin i zwierząt. Człowiek często przyczynia się do zaburzenia równowagi w środowisku m.in. poprzez wycinanie lasów, betonowanie miast, brzegów jezior czy rzek, nadmierne stosowanie środków chemicznych w gospodarstwach domowych, a w rolnictwie nawozów i pestycydów. W podsumowaniu prof. Janusz Żbikowski jeszcze raz podkreślił, że wiedza ekologiczna jest potrzebna każdemu z nas. Nasze codzienne aktywności w istotny sposób wpływają na jakość środowiska, w którym żyjemy, dlatego powinniśmy być świadomi konsekwencji tych działań.

Trzecie wystąpienie, zatytułowane Czy sarna jest żoną jelenia? wygłosili panowie Mateusz Cieślakiewicz i Kamil Bilecki. We wstępie prelegenci zapoznali słuchaczy z działalnością Centrum Edukacji Ekologicznej w Grudziądzu, prowadzonym przez pracowników Biura Lasów Komunalnych Urzędu Miejskiego w Grudziądzu. Celem Centrum jest szeroko pojęta edukacja ekologiczna wszystkich mieszkańców Grudziądza, m.in. prowadzenie warsztatów dla dzieci i młodzieży szkolnej, organizacja imprez ekologicznych oraz działań służących poprawie stanu środowiska w najbliższym otoczeniu. Opowiedzieli też o kwaterze, która rozciąga się na powierzchni ok. 0,5 ha i zamieszkują ją obecnie cztery daniele. Wyposażona jest w paśnik, schronienie dla zwierząt, taras widokowy. Kwatera ma na celu umożliwienie uczestnikom zajęć Centrum Edukacji Ekologicznej obserwacji zwierzyny leśnej w warunkach możliwie najbardziej zbliżonych do naturalnego środowiska ich występowania. W dalszej części wystąpienia referujący rozpoczęli prezentację rodziny jeleniowatych, którą na terenie Polski reprezentują cztery gatunki: daniel zwyczajny, sarna europejska, jeleń szlachetny i łoś euroazjatycki. Omówili poszczególne gatunki, wskazując różnice w masie ciała, wysokości w kłębie, okresie godowym czy porożu. Opowiedzieli o biologii i trybie życia jeleniowatych oraz przekazali ciekawostki dotyczące ich przyzwyczajeń. W Polsce najwięcej (ok. 900 tys. osobników) jest najmniejszych saren (masa 35 kg, wysokość 75 cm), a najmniej – ok. 27-30 tys. największych łosi (masa 600 kg, wysokość 2). Po wysłuchaniu opowieści o gatunkach jeleniowatych słuchacze już wiedzieli, że sarna nie jest żoną jelenia tylko kozła sarny, a ich dziecko to koźlę. Jeleń natomiast łączy się w parę z łanią, a ich potomstwo to cielaki. Prezentacja rodziny jeleniowatych była uświetniona przepięknymi zdjęciami zwierząt, a autorem części z nich był jeden z prelegentów, pan Kamil Bilecki. Na zakończenie panowie Mateusz Cieślakiewicz i Kamil Bilecki zaprosili uczestników do odwiedzenia Centrum Edukacji Ekologicznej w Grudziądzu i kwatery danieli.

Na zakończenie konferencji pan Marcin Żynda podziękował prelegentom za ich ciekawe wystąpienia, a uczestnikom seminarium za liczny udział i pozytywne opinie przekazywane na czacie w trakcie wystąpień.

Z kolei 14 lutego 2022 r. odbyły się warsztaty ekologiczne towarzyszące powyższemu seminarium zatytułowane Od zachwytu przyrodą do postaw proekologicznych. Zajęcia zostały zrealizowane online na platformie Microsoft Teams i adresowane były do nauczycieli, bibliotekarzy i wszystkich zainteresowanych edukacją ekologiczną prowadzoną od najmłodszych lat. Warsztaty przeprowadziły p. Krystyna Karpińska i p. Grażyna Szczepańczyk, nauczycielki konsultantki w Kujawsko-Pomorskim Centrum Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy.

Prelegentki na wstępie zaznaczyły, jak ważna jest edukacja ekologiczna w kształtowaniu postaw proekologicznych dzieci oraz jak istotne jest zwracanie ich uwagi na otaczający nas świat przyrody i zachodzące w nim zjawiska. W dalszej części wystąpienia prelegentki szeroko omówiły trzynaście celów, które stoją przed edukacją ekologiczną, a mianowicie: zapewnienie dzieciom sytuacji do przeżyć kontaktu z przyrodą i zachodzącymi w niej zjawiskami, dostarczenie podstawowych wiadomości o ekosystemie i zjawiskach przyrodniczych, uświadomienie znaczenia zjawisk występujących w najbliższym środowisku dla ich życia, samopoczucia oraz twórczości, zapewnienie wiedzy na temat racjonalnego wykorzystania, przekształcania i pomnażania bogactw i różnorodności środowiska (np. jak racjonalnie korzystać z wody), uświadamianie uczniom związków przyczynowo-skutkowych procesów zachodzących w przyrodzie, nauczenie postrzegania zależności między stanem środowiska, a stanem zdrowia i samopoczuciem, kształtowanie postawy oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych i ich ochrony, nabycie umiejętności segregowania i wtórnego wykorzystania niektórych odpadów, kształtowanie postaw przestrzegania norm, zakazów i nakazów ekologicznych przez samych siebie i innych m.in. rówieśników, rodziców, kształtowanie nawyków kultury ekologicznej i zdrowotnej w miejscu zabawy, uczenia się i pracy, kształtowanie ekologicznego stylu życia, zwłaszcza w zakresie przestrzegania zachowań kulturalno-higienicznych w odniesieniu do czystości osobistej i najbliższego środowiska, kształtowanie troski i odpowiedzialności o zdrowie własne i innych oraz zachowywanie odpowiedzialnych postaw wobec rówieśników, zwierząt i roślin. Podczas wykładu zaprezentowane zostały różnorodne doświadczenia, które pokazywały jak w praktyce nauczyć dzieci postaw proekologicznych i w jaki sposób uświadamiać im znaczenie wpływu stanu przyrody na nasze zdrowie i życie.

Prelegentki zaprezentowały również interesujące publikacje z zakresu ekologii oraz omówiły realizowane projekty ekologiczne m.in. Leśną skrzynię skarbów, której celem jest poznanie środowiska przyrodniczego lasu i warunków życia zwierząt w ich naturalnym środowisku, przyzwyczajenie dzieci do pozytywnych zachowań mających na celu ochronę lasu i wyrabianie nawyków proekologicznych. Kolejnym omówionym projektem był Żabi skok, którego główną ideą jest naprawianie świata małymi, żabimi skokami. Projekt ma na celu zachęcenie dzieci do rozejrzenia się po najbliższym otoczeniu i wyłonienie problemów ekologicznych nurtujących ich najbliższe środowisko. Prelegentki przedstawiły projekt Smok czy nie smog?, którego celami jest m.in. zachęcanie do aktywności na rzecz ochrony środowiska i walki z zanieczyszczeniami powietrza, budzenie w dzieciach przekonania, że ekologia stanowi ważną część życia każdego człowieka, promocja proekologicznego wychowania, inspirowanie rodziców dzieci do działań na rzecz ochrony środowiska, konsolidowanie działań poprzez zaproszenie do współpracy licznych środowisk promujących ekologię.  

Na zakończenie warsztatów pan Marcin Żynda podziękował prelegentkom za ich ciekawe wystąpienie, a szczególnie za interesujące doświadczenia zaprezentowane podczas spotkania. Podziękował również uczestnikom spotkania za liczny udział i pozytywne opinie przekazywane na czacie w trakcie warsztatów.