Licencja na czytanie V. Romantyzm polski. Jak współcześnie czytać klasyków? - sprawozdanie
Informacje wstępne
6 kwietnia 2022 r. odbyła się piąta konferencja z cyklu Licencja na czytanie. Tegoroczna edycja nosiła tytuł: Romantyzm polski. Jak współcześnie czytać klasyków? Wybór tematyki wydarzenia związany był z ustanowieniem przez Sejm RP roku 2022 Rokiem Romantyzmu Polskiego. Organizatorem konferencji była Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu. Wzięli w niej udział nauczyciele, bibliotekarze, studenci oraz osoby zainteresowane proponowaną tematyką.
Podczas wydarzenia swoją wiedzą i doświadczeniem podzielili się ze słuchaczami: dr Marcin Lutomierski, wykładowca na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dr Magdalena Karamucka-Marcinkiewicz, filolog polski, klasyczny i germański, doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, norwidolog oraz Maria Marszałek, pracownik Gabinetu Świadków Historii w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu, oddziału Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Przebieg konferencji
Uczestnicy konferencji w imieniu organizatorów zostali przywitani przez Marcina Żyndę, nauczyciela bibliotekarza Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu. Prowadzący zaprezentował prelegentów, podziękował im za przygotowanie wystąpień, przypomniał program wydarzenia oraz wyjaśnił kwestie techniczne związane z transmisją konferencji na platformie Microsoft Teams. Następnie oddał głos dr. Marcinowi Lutomierskiemu, który wygłosił wykład "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza z perspektywy XXI wieku.
Wystąpienie dr. Marcina Lutomierskiego – "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza z perspektywy XXI wieku
Na początku swojego wykładu prelegent omówił kwestie związane z dostępem do tekstu Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Zauważył, że współczesny czytelnik ma praktycznie nieograniczone możliwości dotarcia do poematu, który można znaleźć w bibliotekach cyfrowych i na portalach edukacyjnych. W bibliotece cyfrowej Polona udostępniono pierwodruk poematu, a w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej rękopis Pana Tadeusza. Dzięki temu jeden z najsłynniejszych utworów Adama Mickiewicza można czytać w nowoczesnych formatach przy użyciu takich sprzętów mobilnych, jak choćby smartfon czy tablet.
Dr Marcin Lutomierski zaprezentował i omówił najnowsze naukowe publikacje, których przedmiotem badań jest poemat Adama Mickiewicza m.in. Nieznany autograf Adama Mickiewicza. Dwie strony Inwokacji "Pana Tadeusza" Marii Prussak i Teresy Rączki-Jeziorskiej, "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza. Autografy i edycje Teresy Winek, "Pan Tadeusz". Poemat – Postacie – Recepcja pod redakcją naukową Andrzeja Fabianowskiego i Ewy Hoffmann-Piotrowskiej, „Pan Tadeusz” – poemat metafizyczny Jana Tomkowskiego, Rośliny lecznicze w „Panu Tadeuszu” Krzysztofa Kmiecia. Prelegent zauważył, że arcydzieło było i wciąż jest badane przede wszystkim w kontekście biograficznym, literackim, kulturowym i historycznym, o czym świadczy bardzo pokaźna literatura przedmiotu.
W dalszej części wystąpienia prelegent zauważył, że Pan Tadeusz Adama Mickiewicza był i jest wciąż obecny w literaturze, kulturze, sztuce, muzyce, a nawet w marketingu. Już w XIX wieku zostały wydane trzy streszczenia poematu. W kolejnych latach utwór był adaptowany w literaturze pięknej, m.in. w powieści sensacyjnej Miłość i zbrodnia w Soplicowie Cezarego Leżeńskiego, Pan Tadeusz Juliusza Słowackiego, W tym roku 1812-1813 Kazimierza Laskowskiego, Złota chorągiew. "Pan Tadeusz" część druga 1830-1837 Edwarda Ligockiego, Pan Tadeusz w Toronto Zofii Bohdanowicz, Pani Zosia Tadeusza Makowieckiego. Współcześnie Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jest ogromnym wyzwaniem dla czytelnika, szczególnie dla młodzieży, ponieważ wiele występujących w nim wyrażeń nie jest obecnych we współczesnym języku polskim. Natomiast pewne zwroty przyjęły się w języku polskim i są obecnie używane, m.in. Było cymbalistów wielu..., czarna polewka, jakoś to będzie..., za wysokie progi... Poemat wciąż jest obecny w filmie, teatrze i muzyce, można tu przywołać Inwokację Artura Gadowskiego i zespołu IRA, Wspomnienie Anny Marii Jopek i Michała Żebrowskiego, Rap Tadeusz Kabaretu OT.TO, Inwokację Siwego, Soplicowo Stanisława Sojki i Grzegorza Turnaua oraz liczne przykłady marketingowego wykorzystania poematu (nazwy hoteli, restauracji, napojów alkoholowych).
W kolejnym etapie swojego wystąpienia dr Marcin Lutomierski omówił współczesne problemy związane z recepcją Pana Tadeusza, wskazał na odchodzącą kulturę staropolską i reminiscencje wydarzeń historycznych. Głównymi motywami związanymi z tradycjami szlacheckimi ukazanymi w poemacie były dom jako źródło i kontynuacja tradycji, przywiązanie do rodu, etykieta, gościnność, honor. W poemacie ukazana jest zmienność obyczajowości, negatywne konsekwencje konfliktów rodzinnych, sąsiedzkich i stanowych, zwycięstwo patriotyzmu nad prywatą, nadzieje na odzyskanie niepodległości ojczyzny, pochwała wrażliwości społecznej, wiara w młode pokolenie pozbawione błędów przodków, pochwała różnorodności wspólnoty i zgody, nieuchronność przemijania, życie człowieka w ścisłym związku z naturą.
Podsumowując dr Marcin Lutomierski zauważył, że poemat jest trudny w odbiorze dla współczesnego czytelnika, utwór jest niejednorodny gatunkowo, jest to dzieło wielowymiarowe o wieloznacznej wymowie i jest opowieścią wciąż inspirującą.
Wystąpienie dr Magdaleny Karamuckiej-Marcinkiewicz - Norwid - lektura bez granic
W dalszej części konferencji wystąpienie pod tytułem Norwid - lektura bez granic wygłosiła dr Magdalena Karamucka-Marcinkiewicz. Na początku wystąpienia prelegentka przypomniała, że rok 2021 był ogłoszony przez Sejm Rokiem Cypriana Kamila Norwida. W związku z tym już wtedy odbyło się wiele wydarzeń związanych z poetą m.in. powołanie pierwszego w Polsce Muzeum Cypriana Norwida w pałacu w Dębinkach koło Wyszkowa. Jest to miejsce, gdzie po śmierci matki Cyprian Norwid wraz z rodzeństwem wychowywał się pod opieką Ksawerego Dybowskiego, właściciela Dębinek. Muzeum rozpoczęło działalność 15 września 2021 r.
W dalszej części wykładu prelegentka rozważała kwestię, czy Norwid był romantykiem. Zwykle Cypriana Kamila Norwida nazywa się czwartym z romantyków, po Adamie Mickiewiczu, Juliuszu Słowackim i Zygmuncie Krasińskim. Określa się go również jako klasyka pozytywizmu i prekursora modernizmu. Tak naprawdę trudno go przypisać do konkretnego kierunku. Dlatego, choć był przedstawicielem trzeciego pokolenia romantyków, swoją twórczością odbiegał od tej epoki. Jest on nowatorem, który nie mieści się w żadnych granicach literacko-kulturowych. Twórczość tego artysty sięga poza ramy epoki, z której wyrastał i trudno zaklasyfikować go do konkretnego okresu czy nurtu.
Dr Magdalena Karamucka-Marcinkiewicz zauważyła, że Cyprian Kamil Norwid był wszechstronnym sztukmistrzem. Był poetą, prozaikiem, dramatopisarzem, eseistą, grafikiem, rysownikiem, malarzem, medalierem i rzeźbiarzem. W literaturze nie ograniczał się do jednego gatunku, pisał wiersze, poematy, cykle prozy – nowele, legendy, wyjątki z pamiętnika, notatki z historii, filozofii, wypiski, refleksje, przemyślenia. W swojej twórczości koncentrował się zarówno na tym, co polskie, ale też na problematyce europejskiej, a dalej ogólnoludzkiej i uniwersalnej. Artysta utożsamiał się z poetą rzymskim Owidiuszem, który jest określany mianem najwybitniejszego elegika starożytności. W swojej twórczości zestawiał Polskę ze starożytną Grecją, podbitą przez Cesarstwo Rzymskie.
Na zakończenie wystąpienia prelegentka wskazała dla jakiego czytelnika tworzył Cyprian Kamil Norwid. Pisał, że chce czytelnika zaangażowanego, który podejmie trud czytania jego twórczości, docierania do sensów, snucia własnych refleksji, odkrywania powiązań, odkrywania tego, co ukryte poza symbolem, ironią, aluzją, niedopowiedzeniem.
Wystąpienie Marii Marszałek – Adam Mickiewicz według Tadeusza Różewicza
Trzecie wystąpienie, zatytułowane Adam Mickiewicz według Tadeusza Różewicza wygłosiła Maria Marszałek. Prelegentka omówiła literackie zamiłowania poety na podstawie udzielonych przez niego wywiadów. Wśród swoich ulubionych poetów Tadeusz Różewicz wymienił Jana Kochanowskiego, Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, Adama Mickiewicza, Teofila Lenartowicza, Stanisława Wyspiańskiego, Leopolda Staffa, Józefa Czechowicza, Juliana Przybosia i Cypriana Kamila Norwida. Poeta wyznał, że podczas choroby czytał Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, którego lektura działała na niego jak lekarstwo. Uważał również, że w każdym domu powinna być biblioteka, w skład której wchodziliby klasycy, a Pan Tadeusz zajmowałby w niej najważniejsze miejsce.
W swoich wypowiedziach Tadeusz Różewicz niejednokrotnie mówił, że kiedy myśli o poezji w ogóle, myśli o Mickiewiczu. Wyrazem jego zafascynowania polskim wieszczem są m.in. wiersze Chleb oraz Klocek. Impulsem do napisania utworu Klocek była wizyta Tadeusza Różewicza w Muzeum Mickiewicza w Śmiełowie w lutym 1993 roku.
Na koniec wystąpienia prelegentka zaprezentowała fragment z wypowiedzi Tadeusza Różewicza z okazji ceremonii przyznania poecie Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w 2008 roku, za całokształt twórczości. Poeta przywołał wtedy słowa Adama Mickiewicza, który napisał Trudniej dzień dobrze przeżyć, niż napisać księgę. Zauważył, że gdy był młody zgadzał się z tym stwierdzeniem, ale z perspektywy czasu, uważa, że łatwiej jest dobrze przeżyć dzień, niż napisać księgę.
Zakończenie konferencji
Na zakończenie konferencji Marcin Żynda podziękował prelegentom za ich ciekawe wystąpienia, a uczestnikom wydarzenia za liczny udział i pozytywne opinie przekazywane na czacie w trakcie wystąpień.
